W świetle art. 35 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1762) przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Godziny ponadwymiarowe mogą być przydzielane w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania. Ich liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. W przepisie art. 35 Karty Nauczyciela sformułowanie „powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych” nie odnosi się do konkretnego nauczyciela i konkretnej umowy o pracę, ale do określonego obowiązkowego wymiaru zajęć z art. 42 Karty Nauczyciela. Przepisy Karty Nauczyciela nie pozwalają zatem na przydzielenie godzin ponadwymiarowych nauczycielowi, który jest zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć. W przypadku tych nauczycieli nie dochodzi bowiem do przekroczenia pensum z art. 42 Karty Nauczyciela. Dodatkowe godziny powinny być wliczone do pensum, do czasu, na które zostały przyznane. Po upływie czasu przyznania dodatkowych godzin pensum wraca do podstawowego wymiaru. Strony stosunku pracy powinny zawrzeć aneks do umowy o pracę, który na dany okres podniesie pensum. Jeżeli strony w aneksie do umowy zaznaczą, że podniesienie pensum ma charakter czasowy, to nie ma potrzeby zawierania kolejnego aneksu, na podstawie którego nastąpi powrót do „starego” pensum.
W szkołach niepublicznych nauczyciele nie realizują godzin ponadwymiarowych. Przepis art. 91b ust. 2 Karty Nauczyciela, nakazujący stosować do nauczycieli szkół niepublicznych przepisy Karty Nauczyciela, nie wymienia przepisu art. 35 – co oznacza, że nauczyciele szkół niepublicznych, wykonując pracę ponad wskazany w ich umowie o pracę wymiar czasu pracy, nie pracują w godzinach ponadwymiarowych, ale w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z art. 151 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1320) praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Przyjmuje się, że co do zasady szczególne potrzeby pracodawcy to sytuacje wyjątkowe i nieoczekiwane, takie, które trudno przewidzieć i których nie można zaplanować. Jeżeli więc pracodawca posiada wiedzę ma temat przyznanej dotacji, to realizacja zajęć z dotacji nie może się odbywać w ramach godzin nadliczbowych. Jest to podstawa do zmiany umowy i podniesienia wymiaru czasu pracy pracownika. Zmiana umowy w zakresie wymiaru czasu pracy powinna mieć charakter tymczasowy.
